Na blogu wielokrotnie już mocowałem się z trudnymi zagadnieniami z zakresu prawa autorskiego.

Tłumaczyłem Ci, że nie wszystko co do siebie jest podobne zawsze MUSI być plagiatem, bo w grę wchodzi jeszcze np: pastisz albo inspiracja.

Wyjaśniałem dlaczego prawo autorskie nie zawsze chroni WSZYSTKO co stworzysz i że zastrzeganie praw autorskich w niczym Ci nie pomoże.

Wreszcie wspólnie rozprawiliśmy się z tematem autorskich praw zależnych na przykładzie rebradningu.

Wydawać więc by się mogło, że prawo autorskie nie ma już przed nami żadnych tajemnic 😉.

A jednak do omówienia została nam jeszcze jednak kwestia: pola eksploatacji.

Uprzedzam, że to jest twardy orzech do zgryzienia!

Trudno bowiem w całym prawie autorskich znaleźć podobne zagadnienie, które sprawiałoby ludziom więcej kłopotów z jego zrozumieniem.

I nic w tym dziwnego, bo nawet sama ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych nie tłumaczy czym owe pola eksploatacji są.

Pola eksploatacji czyli jak korzystać z utworu

W dużym uproszczeniu pola eksploatacji to inaczej sposoby w jakie nabywca utworu może z niego korzystać.

Może to być uprawnienie do zwielokrotnienia utworu, udostępnienia go publicznie czy też do wprowadzenia go do obrotu.

Piękny, prawniczy słowotok, prawda?  🙄

Ponieważ domyślam się, że rozumiesz z tego mniej więcej tyle co ja z tego branżowego filmiku, pozwól, że posłużę się przykładem.

Powiedzmy, że Twoje studio graficzne stworzyło dla klienta katalog prezentujący jego produkty.

Klient nie kupuje tego katalogu żeby zdobił biuro Pana Prezesa, ale zamierza go „puścić” w świat.

Żeby to zgodnie z prawem zrobić umowa powinna określać jak klient może korzystać z katalogu.

Innymi słowy do kontraktu musi trafić zapis określający uprawnienia klienta w zakresie pól eksploatacji.

A jakie uprawnienia mogą być potencjalnie potrzebne klientowi?

Jeżeli będzie chciał wydrukować katalog to takim „must have” będzie „zwielokrotnianie utworu techniką drukarską cyfrową”.

Ponieważ katalog ma być dostępny w placówkach klienta to kolejnym ważnym polem eksploatacji będzie „wprowadzenie do obrotu„.

A jeżeli dodatkowo klient chce „wrzucić” katalog w formie pdfa na swoją stronę lub do mediów społecznościowych?

Do tego służy zapis o „publicznym udostępnieniu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w czasie przez siebie wybranym”.

Brzmi to trochę zagadkowo, prawda?

Spokojnie, za chwilę wszystko stanie się jaśniejsze 😃.

Pola eksploatacji po Twojemu

Możesz się zastanawiać „a co mam napisać jeżeli chcę żeby klient mógł używać grafiki TYLKO na Instagramie??„.

Domyślam się o co Ci chodzi 😃. No bo czy to jest to „publiczne udostępnienie” czy może coś innego?

Skąd Ty to masz wiedzieć skoro sama ustawa o prawie autorskim nie raczy się z tego wytłumaczyć.

Nie musisz się na tym zastanawiać, bo pola eksploatacji możesz…określić samodzielnie. I nie trzeba do tego być prawnikiem 😉.

Pamiętasz jak na początku napisałem, że pola eksploatacji to inaczej sposoby w jakie nabywca utworu może z niego korzystać?

Zatem Twoim zadaniem jest po prostu napisanie…jak Twój klient może korzystać z efektów Twojej pracy.

Ogólna formułka brzmi:

„Z chwilą otrzymania całości należnej zapłaty AGENCJA przenosi na KLIENTA autorskie prawa majątkowe do UTWORU łącznie z wyłącznym prawem do udzielania zezwoleń na wykonywanie zależnego prawa autorskiego do wykorzystania na następujących polach eksploatacji”

Po słowach „na następujących polach eksploatacji” postaw dwukropek i…. tu następuje wyliczanka 😃.

Twoja grafika ma być wykorzystywana tylko na Instagramie?

„publikacja na serwisie instagram.com”

Przygotowany przez Ciebie ebook ma być dostępny tylko na konkretnej stronie?

„publikacja na stronie www.stronaklienta.pl”

Wykonana przez Ciebie fotografia ma być wykorzystana jedynie na opakowaniach produktów?

„wprowadzenie do obrotu jako element opakowania produktu XYZ”

Generalnie pola eksploatacji mogą być BARDZO OGÓLNĄ regułą korzystania z utworu lub arcyprecyzyjnym zdefiniowaniem gdzie może on się pojawić.

Ba, możesz wykorzystać pola eksploatacji nawet do określenia czego z utworem ROBIĆ NIE WOLNO!

„wykorzystanie w systemach reklamy płatnej za wyjątkiem Facebook Ads”

Masz pełną swobodę!

Pamiętaj jeszcze, że pola eksploatacji wcale nie muszą spędzać Ci snu z powiek. Przykładowo możesz przygotować projekt logotypu dla klienta i…zupełnie Cię już nie obchodzi co klient z tym logotypem zrobić. Twoje prawo 😃.

Wtedy możesz umieścić w umowie super ogólne (a przez to i szerokie) pola eksploatacji, które praktycznie obejmują każdą, typową formę wykorzystania logotypu (takie pola znajdziesz w mojej umowie).

Prawne „potknięcie” na polach eksploatacji

Bezpieczeństwo Twojej agencji marketingowej nie jest uzależnione jedynie od tego co robisz.

Równie ważne jest to czego…nie robisz 😃. A nie robić warto błędów.

Dlatego na blogu często piszę też o typowych, prawnych wpadkach przy zawieraniu umów oraz błędach popełnianych w temacie praw autorskich. Bo jak przypomina mądrość ludowa „trzeba uczyć się na błędach”. Ja się pod tym podpisuje, ale z takim malutkim zastrzeżeniem, że wolę aby Twoja agencja marketingowa uczyła się…na cudzych błędach 😃.

A to cudzych błędach dowiesz się ode mnie, bo miałem już okazję przeczytać setki umów i konkluzją z ich lektury zapewne Cię nie zaskoczę. Pola eksploatacji również mają swoje „pola minowe”, o których lepiej wiedzieć.

Pamiętaj też, że nie zawsze będziesz występować z pozycji sprzedającego autorskie prawa majątkowe. Może przecież zdarzyć się, że będziesz nabywać te prawa (w całości albo w części), od swojego współpracownika albo podwykonawcy.

Dlatego błędy dotyczące pól eksploatacji mogą dosięgnąć nie tylko Twojego klienta, ale także Twoją agencję marketingową.

Tyle gwoli przestrogi, a teraz przejdźmy do mojego prywatnego top 3 prawnych wpadek.

#1 Nieokreślenie w umowie pól eksploatacji

To jest właściwie najczarniejszy scenariusz. Często spotykam się z tym, że w umowach klient i agencja marketingowa enigmatycznie piszą, że „agencja przeniesie na klienta prawa autorskie”. I tutaj kropka.

To jest, delikatnie rzecz ujmując, za mało.

Art. 41 prawa autorskie

(…)

2. Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych lub umowa o korzystanie z utworu, zwana dalej „licencją”, obejmuje pola eksploatacji wyraźnie w niej wymienione.

Bez określenia w umowie pól eksploatacji umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych jest nieważna, albo co najmniej bezskuteczna. Ten wymóg dotyczy też licencji!

Z prawnego punktu widzenia nieważność umowy to istna katastrofa.

Wyobraź sobie taki scenariusz: kupujesz od studia fotograficznego prawa do fotografii, które następnie wykorzystujesz w kampanii przygotowanej dla marki Twojego klienta. Aż tu nagle do klienta od pełnomocnika fotografa trafia list adwokacki z wezwaniem do zaniechania naruszeń autorskich praw majątkowych.

Klient oczywiście od razu chwyta za słuchawkę i dzwoni do Twojej agencji, o co chodzi temu fotografowi skoro w umowie z nim gwarantowałeś, że masz wszystkie prawa autorskie do zdjęć.

Tym czasem bez określonych pól eksploatacji zamiast umowy masz jedynie papier z napisem „umowa o zbyciu autorskich praw majątkowych„. Tyle, że bezwartościowy, bo nie wywołujący skutków prawnych.

A skoro Twoja agencja marketingowa nie nabyła praw autorskich to i również sama nie może ich skutecznie przenieść na klienta.

#2 „Wszystkie” pola eksploatacji lub „w szczególności” 

To jest niejako kontynuacja już opisanego przeze mnie błędu.

Ponownie przypomnę Ci, że umowa musi mieć za przedmiot „pola eksploatacji wyraźnie w niej wymienione”.

Zatem za prawnie wiążące będą tylko te pola, które wprost są wpisane w umowę.

Nie możesz tego wymogu obejść pisząc o „wszystkich” lub „wszelkich” polach eksploatacji. Że niby jak napiszemy „wszystkie” to znaczy każde jakie tylko się da….

Niestety zdrowy rozsądek i logika nie zawsze idą w parze z tym co mówi prawo.

❌ ŹLE

„Agencja przenosi na Klienta autorskie prawa majątkowe do utworu do wykorzystania na wszystkich znanych / wszelkich znanych polach eksploatacji”

Przyznam, że byłaby to BARDZO WYGODNA klauzula, gdyby nie fakt, że niestety jest nieskuteczna.

Użycie określenia „wszelkie pola eksploatacji” to …dokładne przeciwieństwo ich wyraźnego wymienienia 😃

Spotykam się też z drugim błędem jakim jest używanie słów „w szczególności”.

Od razu zaznaczę, że my prawnicy używamy tych słów tworzymy tak zwany „katalog otwarty”.

Spieszę wyjaśnić Ci co mam na myśli z tymi „katalogami”.

Jeżeli powiedziałbym Ci, że lubię „psy, żółwie i świnki morskie” (to akurat prawda) to jako prawnik przedstawiłbym Ci „katalog zamknięty zwierząt które lubię”.

Jeżeli rzucę mimochodem, że „w szczególności lubię koty” to oznacza, że po pierwsze kłamię 😉, a po drugie przedstawiłem ci „katalog otwarty zwierząt które lubię”. Czyli prócz kotów lubię też inne zwierzęta.

No dobrze, a teraz ze świata zwierząt wróćmy do świata umów.

❌ ŹLE

„Agencja przenosi na Klienta autorskie prawa majątkowe do utworu do wykorzystania w szczególności na następujących polach eksploatacji: publikacja na stronach internetowych, wydanie w formie ebooka, wydanie w formie audiobooka”

Taka klauzula nie sprawi, że umowa obejmie wszystkie pola eksploatacji pod słońcem, ale tylko te trzy, które w umowie zostały wyraźnie wymienione.

#3 Niewyłączenie dodatkowego wynagrodzenia za każde z pól eksploatacji

Na koniec prawna pułapka, w jaką może łatwo wpaść nabywca autorskich praw majątkowych. Czyli także Twoja agencja marketingowa przy ich nabywaniu swoich od podwykonawców.

Po pierwsze to, że zapłaciłeś komuś za wykonanie grafiki nie oznacza, że nabyłeś do niej prawa autorskie.

Sądy wielokrotnie już orzekały, że czym innym jest zapłata za dzieło, a czym innym zapłata za przeniesienie autorskich praw majątkowych do niego.

Owszem, to może być jedna i ta sama kwota, ale pod warunkiem, że Twoja agencja marketingowa tak umówi się z freelancerem-podwykonawcą.

Ta wiedza (głównie za sprawą księgowych żądających rozliczenia praw autorskich osobno) staje się jednak co raz powszechniejsza.

Możesz więc, niczym kreskówkowy kojot ze strusia pędziwiatra, myśleć że temat prawnych pułapek w prawach autorskich masz ogarnięty. Tymczasem prawna pułapka nadal na Ciebie czyha tyle, że przy polach eksploatacji.

Art.  45.  [Odrębne wynagrodzenie za każde pole eksploatacji]

Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje odrębne wynagrodzenie za korzystanie z utworu na każdym odrębnym polu eksploatacji.

Co to może oznaczać dla Twojej agencji marketingowej?

Że jeżeli nie uregulujesz tej kwestii w umowie to przyjdzie Ci osobno płacić za każdy jeden sposób wykorzystania np: fotografii.

Czyli fotografia trafiła do katalogu reklamowego? Trzeba płacić.

Fotografia jest udostępniana na stronie internetowej? Kolejna dopłata.

Fotografia jest wykorzystana na opakowaniach produktu? Nowa faktura już do Ciebie mknie 😃.

Rozwiążesz ten problem korzystając zawsze z następującej klauzuli:

✅ DOBRZE 

„Twórcy nie przysługuje odrębne wynagrodzenie za korzystanie z utworu na każdym odrębnym polu eksploatacji„.

Jak widzisz pola eksploatacji nie są takie straszne. Wystarczy określić jak można korzystać z utworu.

Możesz to zrobić w sposób bardzo szczegółowy, bardzo ogólny, albo „tak se” 😉.

Niemniej jednak o polach eksploatacji musisz pamiętać przy podpisywaniu umów. I to niezależnie w jakiej roli w nich występujesz.

Potrzebujesz sprawdzonego wzoru umowy?

Brak czasu na czytanie?

Zobacz także:

• Prawa autorskie do projektów wspólnika – dlaczego w agencji będącej spółką należy zadbać o przeniesienie praw autorskich ze wspólnika na spółkę.
• Pracownicze prawa autorskie – dlaczego w umowie o pracę żeby skutecznie nabyć prawa autorskie należy dokładnie określić obowiązki pracownika jeżeli chodzi o jego pracę twórczą.

Podziękowania dla:

• Photo by Kari Shea on Unsplash